Wat herinner jij van die ene mooie kerst? Weet je nog wat je aan had? Wat er in de boom hing? Wat je cadeau kreeg? En waar in huis zich deze cadeaus nu bevinden? Áls je je deze dingen al kunt herinneren, kost dat waarschijnlijk wat gekraak van je hersencellen. Met andere woorden, zo belangrijk waren deze kwesties niet. Toch kopen we er op los met de feestdagen; stapels cadeaus, nieuwe kerstkleren, winkelkarren vol eten, en kerstversiering. Omdat spullen en eetkeuzes het grootste deel uitmaken van onze ecologische voetafdruk, en omdat deze voetafdruk groot is, vind ik deze overdaad lastig om te zien. Vergis je niet, ik gun iedereen een warme kerst. Daarom dit artikel over wat er achter deze keuzes zit en hoe we op een duurzamere manier hetzelfde kerstgevoel houden.

Niet iedereen houdt van kerst. Waarschijnlijk omdat de elementen van kerst, die de tijd van het jaar zo fijn kunnen maken, niet voor iedereen aanwezig zijn. Eigenlijk zegt dit het al, elementen die een fijne kerst maken zijn niet materieel of tastbaar en je kan ze dus niet kopen. Het is misschien cliché maar je verbonden en geliefd voelen, je gezien en gewaardeerd voelen, jezelf wat gunnen en een tijd van opladen in de donkere, koude winter, daaruit bestaat de kern van kerst-blijdschap.

Cadeaus voor iedereen

Stiekem hebben we allemaal ergens achter in de kast, of op zolder, spullen liggen die we cadeau gekregen hebben maar waar we niks mee doen. Je zal misschien denken, ‘joh, dat ene kaarshoudertje, dat kleine spelletje of die komische kerstoutfit maken toch het verschil niet?’. Maar naast het feit dat 17 miljoen Nederlanders élk jaar achter-in-de-kast cadeaus krijgen, gaat de impact verder dan alleen het materiaal wat je ziet waar je cadeau van gemaakt is.

Wat er vooraf gaat aan je cadeau

Voordat het cadeau onder de boom ligt zijn er op verschillende plekken op aarde grondstoffen gewonnen, die naar fabrieken getransporteerd worden, waar energie en water ingestoken wordt zodat onderdelen gemaakt kunnen worden die in een speciale verpakking, met vrachtwagens, vliegtuigen of schepen, naar een volgende fabriek ergens anders op aarde gaan.

Hier wordt energie gestoken in het samenvoegen van alle onderdelen en rollen er honderden producten per minuut van de band in weer een nieuwe verpakking van chemisch vervaardigd plastic en van karton gemaakt van bomen. Na transport naar een distributiecentrum, gaan de producten vanuit daar naar winkels, waar jij het koopt, het laat inpakken, het naar huis rijdt (op de fiets) en het bij de collectie kerstcadeaus legt.

Wat maakt cadeaus zo bijzonder?

Toch blijven cadeaus bijzonder. Als gever laat je iemand weten dat je aan hem of haar denkt, dat je het belangrijk vindt dat deze persoon dit weet en dat je je inleeft in wat hem of haar blij zal maken. Als ontvanger voel je je gezien en geliefd. Cadeaus geven verbindt. ‘Het gaat om het gebaar’ is een vaak gehoorde uitspraak die ook daadwerkelijk klopt. Het gevoel van waardering en verbinding wordt niet groter bij meer cadeaus, grotere cadeaus of nieuwere cadeaus.

Cadeaus op een duurzame manier

Om de impact van de cadeaus te verkleinen is het slim om bewust te kopen en niet te veel. Vraag om verlanglijstjes zodat je niet iets koopt waar niemand iets mee kan. Koop vintage of fair (WAAR of Sprinkel + Hop), koop gave eco-producten (Lush) en zoek bewuste merken en winkels op (eerlijkwinkelen.nl). Geef een plant cadeau, een uitje, een etentje of geef iets eetbaars zoals luxe producten of speciale ingrediënten of gebruik je creativiteit en maak iets moois of lekkers.

De aandacht die jij in een bewust gekozen cadeau stopt zorgt waarschijnlijk nog meer dat de ontvanger zich gezien en geliefd voelt dan wanneer je snel iets in de stad uit de rekken plukt. Kortom talloze opties die het doel van cadeaus geven perfect vervullen en waarmee we de planeet minder belasten.

Veeel eten

Voel je nu echt lekker in je vel na 3 dagen kerstontbijt, taart, chocola, 5 gangen, hapjes en nieuwjaar om de hoek? Veel mensen voelen zich een beetje als een volgestopte gans, foie gras, die niet meer goed kan ademen.
Kerst is een moment om uit te pakken en jezelf en anderen te trakteren. Het probleem zit echter in de extravagante proporties die dit kan aannemen, in de hoeveelheden vlees, vis en exotische producten van ver en de hoeveelheid aan voedsel dat verspild wordt.

Dierlijk, en beter te veel dan te weinig

Roomsoep, rundercarpaccio, varkensrollade, zalmtartaar, kaasplankje en ijs. Het kerstmenu bestaat vaak enkel uit gangen met dierlijke producten. Op Goed Begin staat in een aantal artikelen uitgelegd waarom dierlijke producten niet zo’n feestelijk effect hebben op het leven dat we over 10 jaar nog willen hebben. De som van impact die ons voedsel op de planeet heeft is voor 67% veroorzaakt door vlees, 10% door plantaardig en overig eten en 9% door zuivel en eieren. Van het vlees is rund is by far het meest schadelijke.

Kerst zou nu net een van de momenten in het jaar kunnen zijn dat het mag, wel wat meer vlees, vis en zuivel dan ecotarisch verantwoord. Maar we zijn door het jaar heen al zo verwend, dat kerst wel heel extravagant en overvloedig lijkt te moeten om nog bijzonder te zijn. Er is een balans tussen niks en overdaad. Naast de productkeuze is de hoeveelheid eten vaak buitenproportioneel. Het dubbele te eten van wat je nodig hebt op een dag is niet bepaald gezond en onnodig milieubelastend.

Als laatste wordt veel eten weggegooid met kerst met het idee ‘beter te veel dan te weinig’. Om goed voor je gasten te zorgen is dat misschien ook zo, maar een oplossing hiervoor ligt in een creatief hapjes diner op de derde dag of na kerst. Noem het tapas, mezze of antipasti, in andere landen nemen we het ervan. Laten we dit vooral ook thuis doen en onze eigen variant maken.

Wat maakt kerstetentjes zo bijzonder?

Veel mensen houden van een lekker hapje eten. Maar wat maakt het kerstdiner dan toch nog extra bijzonder vergeleken met bijvoorbeeld een verjaardagsetentje? Met kerst gaat er extra zorg en aandacht in de gerechten en in de tafel, we koken vaak samen, iedereen neemt iets mee en we delen. Van te voren bedenken wat je zal koken zodat iedereen er van geniet. We willen anderen en en onszelf verwennen en daarmee laten zien dat je elkaar het beste gunt. Dat is wat een kerstmaaltje doet, je voelt je geliefd door de mensen om je heen.

Verwennen zonder overdaad

Ergens in onze cultuur zijn vlees en overdaad voor deze waarden komen staan, maar waarom zouden we dit gevoel niet op een manier creëren die een stuk duurzamer is? Zorg voor een goed boodschappenlijstje en koop gericht wat je nodig hebt. Maak plaats in je vriezer voor restjes en serveer een van de dagen een menu van de hapjes die de vorige dagen overgebleven zijn. Kijk op de Groente & Fruitkalender van Milieucentraal om wat meer groeten en fruit te kiezen uit het seizoen en van Europese productie.

Er zijn verbazingwekkend veel heerlijke, vervullende vegetarische of veganistische recepten speciaal voor kerst. Zoek bijvoorbeeld tussen de hemelse gerechten van Green Kitchen Stories of raadpleeg Ottolenghi. Ga je toch voor vlees of vis, verdiep je dan in plekken waar je producten van lokale boeren kan kopen. Je kan ook voor wild uit het seizoen gaan of vlees van haantjes, bokjes of stiertjes van De Lekkere Man. Probeer room in soepen en sauzen eens te vervangen door alpro cuisine.

Jezelf en het huis mooi maken

Het hoort bij kerst; lichtjes, twinkels, dennengeur en op het moment dat we op bezoek gaan, het verruilen van onze pyjama voor je mooiste kleding. Maar ook hierin zijn we doorgeslagen. De winkels liggen vol met kerstballen en bordjes, kopjes, kaarsjes speciaal voor deze dagen. Je kan je moeilijk voorstellen waar dat alles moet komen te hangen en staan. Om nog maar niks te zeggen over de speciale kerst-kledingcollecties met stukken die misschien 1 of 2 keer gedragen worden.

Niet mooi meer

Voor versiering en kleding geldt hetzelfde als voor cadeaus, er gaat een hele keten met grondstof en energiegebruik, transport en verpakken vooraf aan je aankoop in de winkel. Omdat veel kerstversiering ook nog eens elektrisch is, helpt dit mee aan het vergroten van de impact. Dat is niet bepaald mooi te noemen.

Voor één mooie nieuwe spijkerbroek kan tot 10.000 L water nodig zijn (gelijk 200 dagen 6 minuten per dag douchen), 10 vierkante meter land voor het verbouwen van de katoen en 32kg CO2 equivalenten (evenveel as bij 150 km autorijden). Kunstmest en pesticiden, gebruikt bij het verbouwen van het katoen, vervuilen de bodem en dragen bij aan de afname van biodiversiteit.

Aandacht voor jezelf en de gelegenheid om te ontspannen

Het huis knus maken en de tafel mooi dekken, het zorgt er voor dat we kerst tot een speciale tijd maken waarin we ons best doen voor onszelf en voor anderen. We nemen de tijd om ons huis tot een knusse plek te maken. Zo gun je jezelf in de donkere winterdagen wat extra tijd in je huis om te ontspannen en op te laden. Dat geldt ook voor jezelf mooi maken. We geven daarmee aandacht aan onszelf en laten aan anderen zien dat we voor hun graag ons best doen.

Mooi huis, mooi voelen en mooie planeet

Aandacht aan jezelf geven, je mooi voelen en een knus gevoel in huis creëren kan op veel manieren waarvoor we niet talloze nieuwe spullen uit de winkels nodig hebben. Met kinderen, of voor creatievelingen onder ons, is leuk om zelf versiering te maken. Gedroogde bloemen in de boom, servetringen, dennenappelslingers, raamtekeningen; pinterest staat vol met ideeën. Op deze manier gun je jezelf tijd voor ontspanning en doe je echt je best op je huis of de kerst tafel.

Duik je kledingkast in en vind nieuwe leuke combinaties, of ruil je mooie kleding met vrienden, boers en zussen. Wil je toch iets nieuws, ga op zoek naar een unieke outfit bij vintage kledingwinkels (Zusjes Vintage boetiek). Jezelf mooi voelen kan ook door jezelf te trakteren op een bezoekje aan de kapper of de barbier, mooie make-up op te doen, je wenkbrouwen te laten epileren of naar de manicure te gaan. Je hebt aandacht voor jezelf én voor de planeet.

Wat de kerst mooi maakt

Het zijn niet de spullen die we kopen en mooi inpakken, niet de overdaad aan eten, niet de decoratie die we aanschaffen omdat die van vorig jaar niet meer kan, niet de kerstoutfit waar we voor gaan shoppen. Een blij kerstgevoel kan misschien met deze dingen gefaciliteerd worden, maar zit uiteindelijk in iets heel anders. Waardering, je speciaal voelen, samen zijn, ontspannen, je geliefd voelen en jezelf trakteren. Begrijpen wat de kerst mooi maakt zorgt dat je makkelijk duurzame keuzes maakt, en daarmee de planeet ook een cadeau geeft.

bronnen: De verborgen impact, Babette Porcelijn, psychologie magazine, natuur & milieu, so chicken