Is circulaire economie wel de oplossing?
5 min - Energie, Kleding & spullen, Menu van morgen, Psychologie & opinie, Reizen & vervoer sep 06, 2018
‘Circulaire economie’ wordt regelmatig genoemd als antwoord op praktisch álle huidige milieuproblemen. Maar is dat niet wat kort door de bocht? Er verschijnen steeds vaker kritische visies op de circulaire plannen. Zijn deze afkomstig van pessimisten of toch van realisten? Het vergt niet slechts een circulaire transitie door overheid en bedrijven om alle problemen op te lossen. Daarnaast zijn we op technisch gebied, en vooral op sociaal gebied, nog niet zo ver dat degeneratie en het opwarmen van de aarde door een circulaire economie opgelost kan worden. Hoe staat het ervoor en wat kunnen we doen?
Een circulaire economie
Allereerst, wat is een circulaire economie? MVO Nederland gebruikt de informatie van de Ellen MacArthur foundation om het als volgt te beschrijven: De circulaire economie is een economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en waardevernietiging te minimaliseren. Anders dan in het huidige lineaire systeem, waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun levensduur worden vernietigd.
In een circulair systeem worden de vezels uit je versleten spijkerbroek gebruikt in een hippe vervanger, en primaire grondstoffen uit een afgedankte telefoon zijn terug te vinden in een nieuwe. Ook op schaal van gebouwen geldt dit principe in een circulaire economie. Grondstoffen voor het oude kantoorcomplex kunnen gebruikt worden in een nieuwbouwwijk. Het circulaire systeem kent 2 kringlopen van materialen. 1. Een biologische kringloop, waarin reststoffen na gebruik veilig terugvloeien in de natuur. En 2. een technische kringloop, waarvoor product(onderdelen) zo zijn ontworpen en vermarkt dat deze op kwalitatief hoogwaardig niveau opnieuw gebruikt kunnen worden.
De Ellen MacArthur foundation heeft gelukkig ook gedacht aan een behapbaardere video-uitleg. Bekijk deze onderaan de post.
Kritische kijk op een circulaire economie
Na het lezen van een kritisch artikel over circulaire economie in het ‘down to earth magazine‘ van Milieudefensie, afkomstig van lowtechmagazine.be, ben ik op zoek gegaan naar informatie om een volledig plaatje te kunnen schetsen. Niet alleen de veelbelovende kant van een circulaire economie verdient aandacht, ook de realistische kant hoort bekend te zijn. Hieronder een aantal kritische punten uitgelegd.
Grondstoffen liggen vast in spullen en gebouwen 
Iedereen heeft een paar oude laptops, mobiele telefoons en televisieschermen thuis liggen. Er staan verhuisdozen vol op zolder en de geluksvogels onder ons hebben nog een extra huisje ergens staan. We leggen dus grondstoffen ‘vast’ door veel spullen te verzamelen. Grondstoffen die ‘vast’ liggen in spullen en gebouwen zijn niet beschikbaar voor circulaire processen. Alles wat we blijven kopen wordt dus gemaakt van grondstoffen waarvan het verkrijgen bijdraagt aan de opwarming van de aarde en verlies aan biodiversiteit. Zo was het dit jaar al op 1 augustus earth overshoot day; de dag waarop we met z’n allen meer verbruikt hadden dan de aarde in 1 jaar kan hernieuwen.
Naast het probleem van consumentisme komt natuurlijk ook de groei van de wereldbevolking. Extra mensen hebben extra spullen nodig, extra gebouwen en extra infrastructuur. Daarnaast willen we ook extra technologie om al deze problemen ‘op te lossen’.
Efficiëntie is nooit 100% 
De technologie; we willen er meer van om alle grondstoffen terug te kunnen winnen en hun kwaliteit te behouden, steeds opnieuw. Maar helaas zijn de processen nog niet efficiënt genoeg. Een goed voorbeeld van een analyse van alle metalen in de circulaire Fairphone laat zien dat er nu nog maar 30% van de materiaal herwonnen kan worden.
Ook is er een deel van het materiaal dat, in ieder geval vooralsnog, niet terecht komt op plekken waar het gebruikt kan worden voor circulaire processen. Denk maar eens aan al het plastic dat over de hele wereld verspreid rondzwerft… Van het materiaal dat wél in circulaire processen terecht komt zal voorlopig nog een deel verloren gaan in de processen of de kwaliteit gaat achteruit. Daarnaast geldt dat energie in processen verloren gaat in de vorm van warmte.
Energie en grondstoffen blijven nodig 
Totdat we 100% efficiënt hernieuwbare energie gebruiken en grondstoffen terugwinnen, blijven we nieuwe grondstoffen en niet-hernieuwbare energie nodig hebben. We hebben ze nodig om de technieken te blijven verbeteren, hernieuwbare energiecentrales te bouwen, de circulaire processen van het terugwinnen van grondstoffen te laten draaien, nieuwe producten te vervaardigen en voor het transport van de te recyclen producten en dat van de nieuwe producten.
Het wetenschappelijke artikel ‘Circular Economy: The Concept and its Limitations‘ beschrijft dit als volgt: ‘Due to the laws of thermodynamics, all economic activities, also circular economy activities consume energy, increase entropy and decrease exergy. This means that all circular economy type initiatives, projects and activities generate environmental impacts and consume resources’. Om deze energie en grondstoffen te leveren, kunnen we niet met ons huidig gebruik en spullen-bezit blijven leven.
Niet alles is recyclebaar 
Het artikel van lowtech magazine legt uit dat een kringloopeconomie niets nieuws is. Het verschil met nu is echter dat vóór de industriële revolutie materialen relatief simpel waren en makkelijk herbruikbaar (ijzer, glas of baksteen) of volledig natuurlijk afbreekbaar (hout of riet). Tegenwoordig bestaan producten uit meerdere verschillende materialen en zijn materialen complexe combinaties van grondstoffen. Dit maakt het terugwinnen van de primaire grondstoffen ingewikkeld waardoor er veel energie voor nodig is.
Soms is het terugwinnen zelfs nog onmogelijk; verschillende soorten plastics en kunststoffen, microchips, litium-ion batterijen, balonnen, chipszakken en kennelijk ook luiers en pizzadozen kunnen niet worden gerecycled. Houd Goed Begin in de gaten voor info over het probleem van plastic en een een ontrafeling van plastic, bioplastic, recyclebaar of niet etc…
Wat kunnen we doen?
De circulaire economie moeten we niet laten gaan, zeker niet. Ondanks dat huidige pogingen nog geen 100% hernieuwbare producten en processen leveren, zorgen ze wel voor kennis en verbeteringsmogelijkheden. Daarnaast beschrijft wetenschappelijk onderzoek dat 6-11% van de energie wereldwijd bespaard kan worden door circulaire economische processen als deze internationaal ingezet worden. Voor de overige 89-94% zijn aanvullende maatregelen nog hard nodig. De circulaire economie is dus niet de superheld die alle problemen gaat oplossen. Wat kunnen wij zelf doen?
Minder spullen en minder energieverbruik
We moeten er voor zorgen dat Earth overshoot day ver naar achter schuift, ná 31 december. Daarnaast moeten we compenseren voor de groeiende vraag naar gebouwen, infrastructuur en technologie die oa duurzame energie mogelijk moet gaan maken. Omdat de circulaire economie óók energie en grondstoffen nodig heeft, moeten we daar bovenop een buffer creëren. Dit betekent dat we met de mensen die nú op aarde leven beduidend minder spullen en energie zullen moeten verbruiken. Begin met dit lijstje:
- Koop minder (nieuwe) spullen
- Zorg voor zo min mogelijk afval
- Spullen delen of huren
- Minder apparaten gebruiken
- Klein(er) wonen
- Eten kiezen dat minder klimaat belastend is
- Niet meer eten dan nodig
- Bewust met energiegebruik omgaan
- Anders en minder reizen
- Goed Begin blijven volgen 🙂
En geen zorgen, deze beperkingen staan je geluk niet in de weg, sterker nog, ze kunnen je geluk maken. Lees ook ‘Geluk is duurzaam‘.
Samen, sociaal en communicatie
Voor MVO Nederland is het duidelijk; ‘Om een circulaire bedrijfsvoering en uiteindelijk een circulaire economie te realiseren, is zeker technologische innovatie nodig. Maar het is nog veel belangrijker om de benodigde sociale innovatie goed op te zetten‘. Het is van belang dat we anders denken over spullen, dat we de waarde ervan kunnen inschatten, dat we zuinig zijn met wat we hebben en dat andere waarden dan bezit en uiterlijk voorop komen te staan. Dit kan niemand in zijn eentje voor elkaar krijgen. Door minder individualistisch te leven, te delen en elkaars voorbeeld te zijn, kunnen we veranderen. Een Goed Begin is het halve werk.
video Ellen MacArthur foundation circulaire economie
bronnen – mvo Nederland – mythes circulaire economie, mvo Nederland – wat is de circulaire economie, globalinfo, rtl-Z, bedrock
Volg Goed Begin
